Langzaam neemt het bewustzijn over duurzaamheid toe in diverse sectoren. In de zorg is de focus op duurzaamheid echter opvallend afwezig. En dat terwijl de zorg verbazingwekkend vervuilend is - ze is verantwoordelijk voor 5-10% van de landelijke CO2 uitstoot. Maar niet alleen de CO2 emissie, ook de lozing van medicijnen en de afvalproductie zijn schadelijk voor het milieu. Verbetering valt te behalen door nieuwe werknemers in de zorg op te leiden met duurzaamheid in het curriculum.

Cathy van Beek, kwartiermaker voor duurzame zorg, is één van de eersten die zich hard maakte om duurzaamheid in de zorg op de agenda te zetten. Zes jaar lang was zij bestuurder bij het Radboudumc in Nijmegen met als aandachtsveld duurzaamheid. Ze verdiende er in 2017 een plaats mee in de top-100 van Trouw met Duurzame Denkers en Doeners. Zelf zegt ze hierover: “In het land der blinden is éénoog koning’’. Dat illustreert het probleem van duurzaamheid in de zorg: het is een blinde vlek.

Obstakels van verduurzaming in de zorg

Van Beek noemt enkele oorzaken waarom duurzaamheid in de zorg nog geen speerpunt is: het imago, vermeende extra kosten en tijdsdruk. Ze kwam in haar missie voor meer duurzaamheid in de zorg veel weerstand tegen. “Duurzaamheid is echter niet politiek links of rechts, maar gewoon een topprioriteit.’’

Dat het meer tijd zou kosten is niet het geval. “Zorgmedewerkers zien maatregelen voor verduurzaming als iets dat bovenop de hoge werkdruk komt te liggen.’’ Die maatregelen zijn vaak juist efficiënt. Als voorbeeld noemt Cathy het verschonen van lakens. Verpleegkundigen deden dit van oudsher iedere dag, maar door na te denken over wanneer het echt nodig is en aan de patiënten te vragen hoe vaak ze dit willen bespaar je uiteindelijk tijd en kosten. De patiënt krijgt bovendien een persoonlijkere behandeling én onnodige wasbeurten worden overgeslagen.

Verandering teweeg brengen

Het is echter lastig om gedragsveranderingen te bewerkstelligen. Veel van de gewoontes zijn er jarenlang ingesleten. Hier kan het onderwijs een steentje aan bijdragen. Er zijn veel bevlogen docenten die onderwijs in de zorg willen verduurzamen, maar de conventionele curricula zijn nog niet toereikend. Stef Bots, milieucoördinator van het Meander Medisch centrum, wijst er bijvoorbeeld op dat het terugdringen van afval cruciaal is. Het verplegend personeel moet weten hoe ze hierop kunnen handelen. “Dat is nu vaak niet het geval. Vooral beginnend zorgpersoneel heeft geen idee hoe ze hun impact op gebied van duurzaamheid kunnen verkleinen.’’

Het belang is gezondheid

De gevolgen van dit gebrek in het onderwijs zijn schadelijk voor zowel de patiënten als de medewerkers. Soms gebeuren er ongelukken met het transport van gevaarlijke stoffen. Ook is klimaatverandering niet bevorderlijk voor de gezondheid van de bevolking. Het wordt uit onderzoek steeds duidelijker dat chemische stoffen en klimaatverandering in belangrijke mate veroorzaker zijn van huidziekten, longziekten, maar ook hart- en vaatziekten. En hier schuilt natuurlijk een zekere ironie: het gezonder maken van patiënten met geneesmiddelen die op hun beurt weer schadelijk zijn voor de leefomgeving.

Volgens Van Beek ontbreekt het niet aan animo bij de studenten om hun steentje bij te dragen aan duurzaamheid in het onderwijs. Zij zijn zich vaak bewuster van het belang van het verduurzamen van de zorg voor een gezonde planeet en ook voor een gezonde leefomgeving voor patiënten en personeel.

De oplossing

Dit kan bereikt worden door een combinatie van zowel persoonlijke initiatieven als leiderschap van docenten en maatregelen vanuit de overheid. Zo heeft de beroepsvereniging Verplegenden en Verzorgenden Nederland onderschreven dat duurzaamheid opgenomen moet worden in het curriculum van zorgopleidingen. Van Beek prijst dit initiatief en heeft genoten van het congres waar een in ‘groene geest’ veel inspiratie werd opgedaan. Volgens Van Beek zijn er nu slechts enkelen die zich bezighouden met duurzaamheid in het onderwijs, over 10 jaar moet duurzaamheid in  de zorgopleidingen het nieuwe normaal worden. ‘’Als we de klimaatdoelen willen halen of liever de planeet willen helen is er geen andere optie’’.

Op het symposium ‘duurzaamheid in de MBO zorgopleidingen’ werd besproken hoe dit bereikt kan worden. MBO studenten moeten niet alleen bewust zijn van de gevolgen van de huidige onduurzame zorg, maar ook tot actie kunnen overgaan, aldus de aanwezigen. Voor de zorgsector als geheel is het cruciaal dat ingezet wordt op een gezond makende omgeving, niet alleen voor de patiënt maar ook voor het personeel. Personeel dat in het groen kan pauzeren en het gevoel heeft zelf bij te dragen aan welzijn van de patiënt kampt met minder burn-outs. Geen overbodige luxe, in tijden van krapte in de zorg.

Het symposium vond plaats op 18 april in het Meander Medisch Centrum in Amersfoort en werd georganiseerd door MBO voor Morgen: Duurzaam MBO in samenwerking met Leren voor Morgen.

Voor inhoudelijke informatie over de verduurzaming van de zorg, kan je hier kijken.